Retrospektywa filmów Andrieja Tarkowskiego

Andriej Tarkowski, syn wybitnego rosyjskiego poety, Arsienija Tarkowskiego, urodził się 4-go kwietnia 1932 roku w wiosce Zawraże w okręgu Iwanowskim. W latach 1951-1952 studiował arabistykę w Moskiewskim Instytucie Orientalistycznym. W 1960 roku zakończył naukę na Wydziale Reżyserii WGIKa (Wszechradzieckiego Państwowego Instutu Kinematografii), gdzie pobierał nauki w klasie Michaiła Romma. Po zakończeniu edukacji rozpoczął pracę w największej rosyjskiej wytwórni filmowej „Mosfilm”.
Światową sławę przyniósł Tarkowskiemu już jego pierwszy pełnometrażowy film „Dziecko wojny”, na podstawie wojennego opowiadania W. Bogomołowa „Iwan”, który otrzymał wiele prestiżowych nagród filmowych. W następnych latach filmy Tarkowskiego od razu stawały się znaczącymi wydarzeniami kulturalnymi kraju, w znaczący sposób wpływając na duchowy rozwój rosyjskiego społeczeństwa.
Oddzielny temat w twórczości Tarkowskiego stanowią filmy zrealizowane na motywach książek wybitnych pisarzy gatunku fantasy - Stanisława Lema i braci Strugackich: „Solaris” i „Stalker”. Tarkowski rozpatrywał je z filozoficznego punktu widzenia nadając im w ten sposób nowe, oryginalne znaczenia. Pomiędzy pracą nad tymi dwoma filmami, reżyser zrealizował autobiograficzny obraz „Zwierciadło”.
Andriej Tarkowski zrealizował również dwa przedstawienia teatralne: w 1972 roku na podstawie sztuki W. Szekspira w Moskiewskim Teatrze im. Lenińskiego Komsomołu wyreżyserował „Hamleta”, a w 1983 roku na scenie londyńskiego Covent Garden wystawił puszkinowskiego „Borysa Godunowa”.
W 1982 roku reżyser wyjechał do Włoch, gdzie nakręcił film „Nostalgia” z Olegiem Jankowskim w głównej roli rosyjskiego poety, który zmarł we Włoszech z tęsknoty za ojczyzną. Temat osobistego dramatu najpełniej znalazł swój wyraz w obrazie „Ofiarowanie”, ostatnim filmie Tarkowskiego, zrealizowanym w Szwecji.
Ostatnich kilka lat życia Andriej Tarkowski spędził na Zachodzie. Zmarł 29 grudnia 1986 roku. Na pogrzebie, który odbył się w cerkwi Aleksandra Newskiego w Paryżu, obecny był tłum wielbicieli reżysera, wśród których znalazł się Mścisław Rostropowicz pożegnalnie grający na wiolonczeli bachowską „Sarabandę”. Tarkowski został pochowany na cmentarzu rosyjskich emigrantów w Sainte-Genevieve-des-Bois.

Sądzę, że Festiwal Filmów Rosyjskich „Sputnik nad Warszawą” jest dziś aktualny, jak nigdy przedtem. Mam głęboką nadzieję, że wypełni on swoją szlachetną misję i przyczyni się do wzajemnego zrozumienia pomiędzy naszymi narodami.
Jestem szczęśliwa, że w ramach Festiwalu odbędzie się retrospektywa filmów mojego brata, reżysera Andrieja Tarkowskiego. Na myśl przychodzą mi odległe lata 50-te, kiedy to studenci Państwowego Instytutu Kinematografii zdobyli w tych mrocznych czasach możliwość zapoznania się z dziełami klasyków polskiej kinematografii: Andrzeja Wajdy, Jerzego Kawalerowicza, Andrzeja Munka i innych mistrzów. Filmy te wstrząsnęły przyszłym reżyserem Tarkowskim. Pamiętam, jak opowiadał mi scenę finałową filmu „Popiół i diament” – scenę śmierci bohatera filmu, w którego znakomicie wcielił się Zbigniew Cybulski. Wydaje mi się, że polskie kino końca lat 50-tych miało decydujący wpływ na kształt i stylistykę pierwszego filmu Tarkowskiego „Dziecko wojny”.
W centrum dorobku artystycznego Andrieja Tarkowskiego stoi film „Zwierciadło”, który łączy pierwszy etap jego twórczości z ostatnim. Odkrył on nowy artystyczny świat reżysera, u podstawy którego leży tajemnica nadająca jego filmom specyficzne napięcie. Bohaterowie trzech ostatnich filmów, obdarzeni czystością pomysłów, niosą odpowiedzialność za to, co dzieje się na świecie…
Z całej duszy dziękuję organizatorom Festiwalu i retrospektywy Andrieja Tarkowskiego, jednocześnie życząc powodzenia Sputnikowi i jego uczestnikom!
Marina Tarkowska

Bardzo się cieszę, że w Polsce odbywa się Festiwal „Sputnik nad Polską”, poświęcony rosyjskiej kinematografii. Czuję się podwójnie szczęśliwy, że obejmuje on retrospektywę filmów Andrieja Tarkowskiego.
Jako szkolny kolega Andrzeja, w ciągu swojego życia byłem świadkiem cudu, który polegał na przemianie zagadkowego, przy pierwszym kontakcie, studenta Andrieja Tarkowskiego, w znaczącą postać światowego kina. Jego twórczość wynikała ze zdolności przeciwstawienia się życiowym trudnościom, wytrwałości i wysokich wymagań wobec samego siebie.
W dzisiejszej Rosji jego twórczość jest bardzo ceniona oraz badana na najgłębszych i nieoczekiwanych poziomach ludzkiej świadomości, na przykład w znakomitej analizie Dmitrija Sałynskiego „Kinohermeneutyka Tarkowskiego”. Filmy, powstałe kilkadziesiąt lat temu, do dziś rozpalają duszę i świadomość widza. W rankingach przygotowywanych przez studentów Instytutu Kinematografii filmy Tarkowskiego zajmują najwyższe miejsca.
Jestem pewien, że retrospektywa odniesie wśród widzów sukces, a filmoznawcy zdobędą nowe i nieoczekiwane impulsy do rozmyślań na temat twórczości Tarkowskiego.
Aleksandr Gordon
Reżyser, członek Związku Filmowców