Retrospektywa filmów Wasilija Szukszyna

35-lecie śmierci Wasilija Szukszyna (1919-1974)
Wasilij Szukszyn był jednym z najbardziej charakterystycznych i charyzmatycznych aktorów epoki kina radzieckiego. Nie przypominał w niczym amanta, a jednak, gdy pojawiał się na ekranie, przyprawiał kobiety o szybsze bicie serca. 2 października minęła trzydziesta piąta rocznica jego śmierci. Gdyby nie choroba, z powodu której odszedł zdecydowanie zbyt wcześnie, obchodziłby w tym roku osiemdziesiąte urodziny.
Biografia Wasilija Makarowa Szukszyna to znakomity materiał na film. On sam miał zresztą tego świadomość, dlatego często – jako pisarz, scenarzysta i reżyser – sięgał po wątki z własnego życia. Urodzony w chłopskiej rodzinie w Kraju Ałtajskim na południu Syberii, bardzo wcześnie doświadczył na własnej skórze „dobroci” systemu komunistycznego. W wieku czterech lat stracił ojca, rozstrzelanego przez enkawudzistów podczas prowadzonej na rozkaz Stalina kolektywizacji. Po osiągnięciu pełnoletniości długo szukał własnej drogi. Uczył się w technikum samochodowym, pracował jako ślusarz i traktorzysta w kołchozie, odbył służbę wojskową w marynarce wojennej, a po demobilizacji i uzupełnieniu edukacji został nawet nauczycielem i dyrektorem wiejskiej szkoły. Mając ćwierć wieku na karku, podjął najważniejszą decyzję w swoim życiu – porzucił rodzinne strony i dzięki pomocy finansowej matki, która sprzedała w tym celu krowę, kupił bilet kolejowy do Moskwy. Sześć lat później został absolwentem wydziału reżyserskiego Wszechradzieckiego Państwowego Instytutu Kinematografii. Miał już wtedy na koncie swą pierwszą główną rolę w dramacie Marlena Chucyjewa „Bądź moim synem” (1958). W 1964 roku zadebiutował natomiast jako reżyser romantycznej komedii „Jest taki chłopak”.
Kolejne obrazy, w których grał i które reżyserował, bezsprzecznie przekonywały o wielkim talencie Szukszyna. Podejmował ważkie tematy społeczne – na przykład w „Waszym synu i bracie” (1966) czy słynnej „Kalinie czerwonej” (1973); nie stronił też jednak od komedii, jak chociażby w „Pogwarkach” (1972), które uważał zresztą za swój najlepszy film. Bliska była mu tematyka wojenna. Stąd udział w legendarnym „Komisarzu” (1967) Aleksandra Askoldowa, współpraca scenariuszowa przy „Powrocie z frontu” (1971) Nikołaja Dubienki i wreszcie znacząca rola w epopei Siergieja Bondarczuka „Oni walczyli za ojczyznę” (1975). W czasie do zdjęć do ostatniego z filmów zmarł z powodu choroby wrzodowej żołądka, która nękała go już od czasu służby wojskowej. Pozostała pamięć o wybitnym twórcy i sporo jego literackich tekstów – scenariuszy, opowiadań i powieści – po które sukcesywnie sięgają kolejne pokolenia reżyserów. Wystarczy wspomnieć dramat Giermana Ławrowa i Stanisława Lubszyna „Wezwij mnie w świetlistą dal” (1977) czy też nakręcone dla telewizji „Opowiadania Szukszyna” (2002-2004) Arkadija Sirienki. Może znajdzie się kiedyś twórca, który spełni niezrealizowane marzenie Wasilija Makarowa i, w oparciu o jego powieść „Przyszedłem dać wam wolność” (1971), nakręci wielki historyczny fresk o Stiepanie Razinie.
Sebastian Chosiński